به نقل از «پول نیوز»

چالش فرار از مغز تا سرمایه

تاریخ انتشار: ۷ مهر ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۷۸۰۷۹۷

دکتر زهرا نظری مهر / حقوقدان

بتازگی تصویری از یک جمع ۱۳ نفره که در فرودگاه امام خمینی عکس یادگاری گرفته اند، خبرساز و شاید دردسر ساز شده است. آنچه در فضای مجازی به این عکس دامن زده، ادعایی مبتنی فر تکرار چالش فرار مغزهاست. آنچه در حاشیه این عکس آمده، نوشته شده که ۱۳ دانشجوی شریف در یک پرواز به آمریکا مهاجرت کرده‌اند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

البته پیگیری‌ها بیانگر آن شده که این عکس در ۲۰ شهریور در فرودگاه امام خمینی و قبل از سفرِ ۳ نفر از ۱۳ نفر حاضر در تصویر به دانشگاه بوستون در ایالت ماساچوست آمریکا گرفته شده و ۱۰ نفر دیگر حاضر در تصویر هم برای بدرقه دوستان خود آمده بودند. پس از آن توضیحات بسیار دیگری نیز در مورد این عکس ارایه شد، اما این توضیحات از اصل ماجرا یعنی معضل تکراری فرار مغز‌ها چیزی کم نمی‌کند.

فرار از همه نوع

واقعیت غیر قابل انکار در مورد شرایط کنونی، معضلی به نام فرار از کشور است. آمار‌های فرار بسیار نگران کننده است. امروزه نه تنها شاهد فرار مغزها، بلکه شاهد فرار سرمایه، فرار نخبگان، فرار سیاستمداران، فرار خبرنگاران، فرار ورزشکاران، فرار هنرمندان و خلاصه انواع فرار هستیم. آمار‌هایی که زنگ خطر را بیخ گوش مدیریت کلان کشور بصدا درآورده است. بنابر این آنچه باید نگران آن باشیم، معضلی به نام فرار است و تفاوتی نمی‌کند که فرار از چه نوع و در بین کدامیک از اقشار جامعه باشد.

آسیب فرار مغز‌ها ۳۰۰ برابر جنگ تحمیلی

یکی از بخش‌هایی که بیش از همه باعث نگران شده، فرار مغزهاست. شاید بتوان بسیاری از چیز‌ها را جایگزین کرد، اما هیچ راهکاری برای جایگزین کردن مغز نداریم. بر اساس آمار‌های رسمی، در بین اتباع کشور‌های مختلف، ایرانی‌ها بیشترین متقاضی مهاجرت به استرالیا هستند که بار‌ها شاهد جان باختن آنان در دریا‌ها بوده ایم. آمار خروج نخبگان از کشور متفاوت است به نوعی که صندوق بین‌المللی پول، رتبه بالایی برای فرار مغز‌ها از ایران اعلام می‌کند. آمار میانگین نشان می‌دهد که تا ۱۸۰ هزار نفر با تحصیلات عالیه از ایران رفته اند. بر اساس آمار بنیاد ملی نخبگان ایران، ۳۰۸ نفر از دارندگان مدال المپیاد و ۳۵۰ نفر از برترین‌های آزمون سراسری از سال ۸۲ تا ۸۶ به خارج مهاجرت کرده‌اند. صندوق بین‌المللی پول اعلام کرده که بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی در آمریکا هستند. اما مشاور اقتصادی اتحادیه اروپا اعتقاد دارد که فرار مغز‌ها در چند سال اخیر ۳۰۰ برابر جنگ ایران و عراق به اقتصاد ایران صدمه زده است.

چالش فرار سرمایه

بخش دیگری که باعث نگرانی شده، فرار از نوع سرمایه است. سال گذشته بانک مرکزی در جدیدترین گزارش از حساب سرمایه، اعلام کرد که در بهار ۱۴۰۱ حساب سرمایه به بیش از منفی ۱۰ میلیارد دلار رسیده که این آمار به صورت غیر مستقیم بیانگر آن است که خروج سرمایه از کشور با رقم وحشتناکی اتقاف اقتصاده است و بدتر اینکه این روند ادامه دارد. این در حالی است که بر اساس گزارش ۱۴۰۰ بانک مرکزی، رقم کاهش خالص حساب سرمایه، کمتر از این مقدار بوده و مقایسه سه ماهه اول ۱۴۰۱ با مدت مشابه سال قبل نشان می‌دهد که خالص حساب سرمایه بیش از ۲۱۵ درصد کاهش یافته است. البته بانک مرکزی معتقد است منفی شدن حساب سرمایه به معنی فرار سرمایه نیست، اما مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده که فقط در بهار ۱۴۰۰ بیش از ۶ میلیارد دلار سرمایه از کشور خارج شده است. از سوی دیگر اتاق بازرگانی اعلام کرده از ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ سالانه حدود ۱۰ میلیارد دلار خروج سرمایه رسمی از کشور اتفاق افتاده است.

فرار از نوع ورزشی


یکی از بخش‌هایی که نگرانی دیگری را رقم زده، فرار ورزشکاران است. هرگاه که مسابقاتی در گوشه‌ای از جهان برگزار می‌شود، متوجه می‌شویم که فلان ورزشکار از فلان رشته ورزشی با تیم برنگشته و برای اقامت با کشور دیگری وارد مذاکره شده است. از کشتی گیر تا جودوکار، شطرنج باز و دیگری رشته‌های ورزشی فرار اتفاق افتاده و بدتر اینکه یک ورزشکار ایرانی که می‌توانست با پرچم ایران افتخار آفرین باشد، با پرچم کشور دیگری در مسابقات شرکت می‌کند و برای کشور دیگری افتخار آفرینی می‌کند.

مدیریت نیازمند اتحاد و همدلی

اگر بخواهیم به صورت جداگانه، افرادی که از کشور رفته اند، را دسته بندی کنیم، تنها به تشریح مشکل و معضل در یک بخش خلاصه می‌شود، اما اگر بخواهیم معضل فرار را مورد بررسی کنیم و نگاه جامعی به این معضل داشته باشیم، متوجه عمق تهدید می‌شویم. بی شک کشور تابع یک شرایط جمعی است و یک مجموعه مالی، فکری، فرهنگی، ورزشی و... باید در یک حرکت متحد و هماهنگ، به مدیریت و رفع چالش‌ها بپردازند. به همین دلیل نیاز داریم افراد نخبه و فرهیخته در همه زمینه‌ها به فعالیت بپردازند.

ماندگاری با شرط و شروط

نکته مهم در فرار نخبگان، درک درست از تبعات خطرناک این فرارهاست. اما اگر درک درستی از این فرار‌ها داشتیم، باید بدنبال چاره اندیشی باشیم. برای آنکه از فرار طیف‌های مختلف جامعه جلوگیری کنیم، نیاز به برنامه و ایجاد انگیزه داریم. در شرایطی که دیگر کشور‌ها با دادن امتیاز‌های متفاوت، نخبگان را جذب می‌کنند، باید نگران باشیم. هنگامی که اعلام می‌شود بیش از ۲۵۰ هزار مهندس و پزشک ایرانی در آمریکا زندگی می‌کنند، نباید از خود بپرسیم که چرا نخبه ایرانی در ایران به توانمندی می‌رسد، اما زمانی که باید از توانمندی خود برای ارتقای کشور استفاده کند، به دیگر کشور‌ها می‌رود؟ باید شرایط را برای نخبگان فراهم کنیم و از نخبگان کشورمان در همه زمینه‌ها از زاویه متفاوتی وارد شویم.

منبع: پول نیوز

کلیدواژه: فرار مغزها فرار سرمایه فرار نخبگان حساب سرمایه فرار مغز ها

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.poolnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «پول نیوز» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۷۸۰۷۹۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

پیش‌نویس لایحه جامع حمایت از نخبگان ایرانی آماده شد

به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از بنیاد ملی نخبگان، نشست‌ هم‌افزایی مسئولان بنیاد ملی نخبگان و جمعی از نمایندگان خانه ملت به منظور ایجاد بسترهای مناسب برای افزایش حمایت از نخبگان در محل بنیاد برگزار شد.

در این نشست، سید سلمان سیدافقهی؛ قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با بیان اینکه این بنیاد خانه نخبگان است، گفت: افتخار می‌کنیم که بنیاد ملی نخبگان با تدبیر مقام معظم رهبری و دغدغه‌مندی ایشان نسبت به موضوع نخبگان شکل گرفته و بعد از دو دهه به بلوغ رسیده و منشا اثر است و برخی از افرادی که در سال‌های گذشته از حمایت‌های این بنیاد بهره‌مند شدند، حالا در زمره مسئولان کشور و مدیران میانی قرار دارند.

وی افزود: بنیاد ملی نخبگان یک شجره طیبه است که عرض و طول بسیار زیادی پیدا کرده و قطعاً در آینده، انقلاب و نظام را بیش از پیش منتفع خواهد کرد.

ضرورت وجود هسته‌های اندیشه‌ورزی در کنار کمیسیون‌های مختلف مجلس شورای اسلامی

سیدافقهی با بیان اینکه محور فعالیت‌های بنیاد ملی نخبگان سند راهبردی کشور در امور نخبگان است، اظهار داشت: این سند به حدی از نظر حضرت آقا اهمیت دارد که ایشان در دیدار با نخبگان و مسئولان در سال ۹۸ فرمودند که یکی از مشکلات مهم در حوزه علم و فناوری کشور عمل نشدن به این سند است و اجرایی شدن سند را مطالبه کردند.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با اشاره به اینکه بنیاد ملی نخبگان مسئول مستقیم نظارت بر اجرای سند راهبردی کشور در امور نخبگان است، ادامه داد: طبق بندها و بخش‌های مختلف این سند، بنیاد ملی نخبگان باید در همه سطوح حاکمیتی و قوای سه گانه و حتی نیروهای مسلح پشتیبانی فکری و اندیشه‌ورزی نخبگان را محقق کند. مصداق دیگر از اجرایی شدن این سند اینست که در کنار کمیسیون‌های مختلف مجلس شورای اسلامی باید هسته‌های اندیشه‌ورزی با حضور نخبگان تشکیل شود تا این افراد به تناسب و فراخور موضوعات مختلف به مجلس شورای اسلامی کمک فکری دهند.

لزوم تشکیل هیئت‌های اندیشه‌ورزی در تمام دستگاه‎های اجرایی کشور

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان یادآور شد: البته این مورد در حال حاضر توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی محقق شده است، اما فراموش نکنیم بنیاد ملی نخبگان مسئولیت ایجاد چنین فضایی در تمام کشور را بر عهده دارد و باید در تمام دستگاه‌ها هیئت‌های اندیشه‌ورزی را تشکیل دهد.

وی با اشاره به لزوم شناسایی استعدادهای برتر در سراسر کشور، تصریح کرد: مسئله شناسایی به حدی مهم است که رهبر معظم انقلاب بارها بر آن تاکید داشته و فرمودند فرایندها باید به گونه‌ای طراحی شوند که هیچ استعدادی حتی در دورترین نقاط کشور مورد غفلت قرار نگیرد. ایشان فرمودند اگر فردی استعداد ویژه داشته باشد، به دنیا بیاید، رشد کند و بدون آن که استعداد او شناسایی شود از دنیا برود، در حق او ظلم شده است. به همین دلیل است که حضرت آقا تاکید دارند از بین میلیون‌ها جوان ایرانی حتی یک استعداد هم نباید هدر رود. این مطالبه ایشان تکلیفی سنگین بر ذمه بنیاد ملی نخبگان است تا توان خود را برای شناسایی استعدادهای متنوع در سراسر کشور به کار بگیرد.

تعامل و همکاری بنیاد ملی نخبگان با اتاق بازرگانی

سیدافقهی اضافه کرد: در حوزه کارآفرینی نیز بنیاد ملی نخبگان برنامه ویژه طراحی کرده و تلاش دارد در تعامل و همکاری با اتاق بازرگانی، نخبگان بخش خصوصی را شناسایی کند تا به عنوان استاد راهبر، مستعدان برتر این حوزه را در مسیر نخبگی تا تبدیل شدن به کارآفرینان برتر آینده هدایت کنند. البته بستر اصلی برای اثربخشی نخبگان در اقتصاد، دستگاه‌های اجرایی هستند؛ چراکه بیش از ۷۰ شرکت‌ بزرگ کشور دولتی مدیریت می‌شوند. به همین دلیل مسیر اثربخشی نخبگان در اقتصاد نیز باید از دولت بگذرد.

نهادها، دستگاه‌های دولتی در قبال نخبگان مسئولیت دارند/ تشکیل کمیته پیگیری امور نخبگان

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان گفت: بر همین مبنا، رئیس جمهور وظایف محوله هر دستگاه در قبال نخبگان را به تفکیک ماموریت‌ها و رسالت‌های هر وزارتخانه و دستگاه ابلاغ کردند. این یعنی هر نهاد دستگاه و وزارتخانه دولتی با توجه به ماموریت‌ها و وظایف خود در قبال نخبگان مسئولیت دارد. از طرفی، طبق این ابلاغیه در هر وزارتخانه نیز کمیته پیگیری امور نخبگان به ریاست شخص وزیر و دبیری یکی از معاونان تشکیل خواهد شد تا اموری مانند پایش و رصد فعالیت نخبگان جذب‌شده در وزارتخانه مذکور و نگهداشت آنان و همچنین ایجاد زمینه برای اثربخشی حداکثری نخبگان را محقق کند. این دو هدف طبق آسیب‌شناسی از مرحله اول جذب نخبگان در دستگاه‌های اجرایی تعیین شده‌اند.

تعامل مجلس با بنیاد الزامی برای فضای نخبگانی

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان تعامل و همکاری مجلس شورای اسلامی با بنیاد را یکی از الزامات امروز فضای نخبگانی کشور دانست و تاکید کرد: مهمترین نیاز امروز نظام نخبگانی، تصویب قوانینی است که با اتکا بر آن بتوان نقش نخبگان را در دستگاه‌های مختلف حاکمیتی و دولتی افزایش داد.

همراهی دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها با نخبگان نیاز به قانون مصوب مجلس دارد

وی ادامه داد: گرچه سند راهبردی کشور در امور نخبگان، مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی و یک سند بالادستی و به مثابه قانون است، اما واقعیت این است که این سند از الزام کافی برای همراهی وزارتخانه‌های مختلف به جز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، برخوردار نیست و همراهی دستگاه‌های اجرایی و وزارتخانه‌ها نیاز به قانون مصوب مجلس شورای اسلامی دارد.

قائم مقام بنیاد ملی نخبگان گفت: بر اساس همین نیاز، بنیاد ملی نخبگان پیش‌نویس لایحه قانون حمایت جامع از نخبگان ایرانی را در ۵۵ ماده و با تمرکز بر اثر بخش کردن نخبگان و ایجاد زمینه برای استفاده از ظرفیت ایشان در دستگاه‌های اجرایی، آماده کرده است که در صورت تصویب در مجلس شورای اسلامی می‌تواند بسیاری از مشکلات موجود را رفع کند.

احکامی پیشنهادی برای برنامه هفتم توسعه

سیدافقهی در ادامه با بیان اینکه این قانون بر حمایت مستقیم از نخبگان تاکید ندارد، گفت: این مسئله یک تجربه شکست‌خورده است. از طرفی بنیاد ملی اعتقاد دارد اگر فرد نخبه به اثربخشی برسد از حمایت مالی مستقیم بی‌نیاز خواهد بود. همچنین تصویب احکام پیشنهادی در برنامه هفتم توسعه نیز یکی دیگر از زمینه‌هایی است که مجلس شورای اسلامی می‌تواند نظام نخبگانی کشور را همراهی کند؛ به خصوص اینکه در سال‌های اخیر رهبر معظم انقلاب بر استفاده از نخبگان تاکید کرده و آن را مطالبه کردند.

ضرورت حمایت مجلس شورای اسلامی از بنیاد ملی نخبگان

وی با اشاره به مشکلات بودجه بنیاد ملی نخبگان، نیز یادآور شد: در سال گذشته تنها ۴۷ درصد بودجه بنیاد ملی نخبگان محقق شد و همین امر سبب شد بخش زیادی از تعهدات سال گذشته انجام نشوند. با توجه به اینکه بنیاد ملی نخبگان برنامه‌های تحولی متنوع و متعددی دارد و این بنیاد با تاکید مقام معظم رهبری ایجاد شده و ایشان همواره بر نقش مهم و راهبردی آن اشاره کردند و رئیس جمهور نیز بارها موضوع نخبگان را از الزامات کشور دانسته،‌ انتظار می‌رود مجلس شورای اسلامی در بخش بودجه بنیاد ملی نخبگان را بیش از گذشته حمایت کند.

برنامه گفتاورد ملی نخبگان اجرایی می‌شود

وی در پایان با بیان اینکه حمایت از نخبگان در لایه اندیشکده‌ای هزینه‌بر نیست اما به شدت برای کشور اثربخش است، گفت: در لایه اندیشکده‌ای، بنیاد ملی نخبگان برنامه گفتاورد ملی نخبگان را در سال جاری به صورت رقابت ملی اجرا می‌کند تا نخبگان حول مسائل کلان کشور با یکدیگر مناظره کنند. قطعاً رسانه‌ای شدن نظرات نخبگان سبب پیدا شدن راهکارهای برون‌رفت از مشکلات فعلی کشور خواهد شد.

شایان ذکر است، حجت‌الاسلام و المسلمین علیرضا سلیمی عضو هیات رئیسه مجلس و عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات، حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین حسین زاده بحرینی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، عبدالحسین روح الامینی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، سمیه رفیعی نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی و رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، ابراهیم عزیزی رئیس کمیسیون تلفیق برنامه هفتم توسعه مجلس شورای اسلامی، مهدی شریفیان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون اجتماعی مجلس از جمله نمایندگان مدعو در این نشست بودند که به بیان نظرات و دیدگاه‌های خود پرداختند.

تاکید بر اهمیت نقش و جایگاه بنیاد ملی نخبگان و جلوگیری از انحراف در ماموریت‌ها و کار ویژه بنیاد، ضرورت ثبات بنیاد و اصول کلی آن، حمایت جدی در بحث بودجه‌ از بنیاد ملی نخبگان، وجود نگاه پدرانه به استعدادها و نخبگان کشور و لزوم توجه جدی به نخبگان علوم سیاسی و حفظ نقش نخبگان در چرخش قدرت، جلوگیری از افتادن در دور باطل در تعریف اهداف خرد و کلان بنیاد ملی نخبگان و موازی‌کاری و اجرای ماموریت‌های سایر دستگاه‌ها و نهادها، ضرورت تعریف برش ماموریتی و وظایف نخبگانی در سایر دستگاه‌های اجرایی و افزایش تعامل بنیاد ملی نخبگان با دیگر دستگاه‌ها از جمله موارد مطرح شده از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این نشست بود.

تلاش برای برنامه‌ریزی در راستای استمرا مسیر نخبگی، تعریف مشوق‌های مشخص نخبگانی و به کارگیری نخبگان در جایگاه‌های مناسب و متناسب با تخصص ایشان و ایجاد فصل مشخص برای نخبگان در برنامه هفتم توسعه، ایجاد فضا و بستر در خور برای دسترسی نخبگان به منابع تحقیقاتی و ایجاد شرایط استمرار فعالیت‌های پژوهشی نخبگان، کمک به نخبگان با تسهیل و تسریع فرایندهای تبدیل ایده به محصول و راهبری نحوه‌ی رفع موانع و کنار زدن سدها در مسیر نخبگان در انجام مسئولیت‌ها و فعالیت‌ها به ویژه در شرکت‌های دانش بنیان، ایجاد کریدور و مسیر ارتباطی نخبگان ایرانی خارج از کشور و فراهم سازی امکان تزریق توان متخصصان غیرمقیم در بستر تعاملات دو طرفه و همچنین تسهیل راه‌های ارتباطی به منظور ایجاد بستر تبادلات فرهنگی، اجتماعی، علمی و فرهنگی و افزایش ارتباطات بین‌المللی در حوزه صنعت، دانشگاه و مراکز تحقیقاتی از دیگر مواردی بود که مورد اشاره قرار گرفت.

همچنین، پیگیری مطالبات نخبگان در رسانه‌های کشور و ارتباط مرتب و مشخص میان دولت و مجلس، لزوم ایجاد جهش مطلوب در حوزه نخبگانی کشور، افزایش انعکاس صدای نخبگان و بنیاد ملی نخبگان و توجه بیشتر به بانوان نخبه و به ویژه بانوان متخصص و مهارت‌محور، جلوگیری از محصور شدن در قالب‌ها و شاخص‌های شناسایی نخبگان، ایجاد مطالبات جدید از سوی بنیاد ملی و لزوم شکل‌گیری ساز و کار ارتباط جدی بنیاد ملی نخبگان با مجلس شورای اسلامی در قالب ارتباطی منسجم و قوی و به ویژه ارتباط با کمیسیون‌های مجلس از جمله دیگر مباحث عنوان شده در این نشست توسط نمایندگان خانه ملت بود.

فرشاد سلیمانی معاون توسعه و مدیریت منابع بنیاد ملی نخبگان، یاسین کیخا معاون سرآمدان و نخبگان، رسول محمدقلی معاون مستعدان و آینده‌سازان بنیاد ملی نخبگان، مسعود هاشمی دستیار امور مجلس و دولت و محمدعمار امینی مدیرکل دفتر طرح و برنامه بنیاد دیگر حاضران در این نشست بودند.

کد خبر 6093279 مهتاب چابوک